MECHANIZM STRESU

Stres biologiczny

Biologiczny mechanizm stresu można opisać jako reakcję organizmu na działanie bodźca, który pobudza podwzgórze, w wyniku czego produkowana jest substancja sygnalizująca, iż przysadka mózgowa powinna wydzielać do krwi większe ilości hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Pod wpływem ACTH, który z krwiobiegiem dostaje się do nadnerczy, ich zewnętrzna część (kora) zaczyna wydzielać kortykoidy. To prowadzi do zmniejszenia (zaniku) grasicy oraz zmian towarzyszących, takich jak: zanikanie węzłów chłonnych, hamowanie reakcji zapalnych i produkcja cukru. Z kolei stymulacja rdzenia nadnerczy doprowadza do wydzielania adrenaliny i noradrenaliny. Wzrasta wtedy ciśnienie tętnicze i pojemność minutowa serca, zmniejsza się przepływ krwi przez nerki, zwężeniu ulegają naczynia tętnicze, wzrasta poziom wolnych kwasów tłuszczowych, trójglicerydów i cholesterolu w osoczu krwi, wzrasta napięcie mięśni. Oddech w stanie stresu staje się dwukrotnie szybszy. Krótki i płytki oddech nie tylko zwiększa ilość tlenu we krwi, ale zmniejsza również poziom dwutlenku węgla. Ponieważ odruch oddychania to reakcja organizmu na podwyższony poziom dwutlenku węgla, zmniejszenie stężenia dwutlenku węgla we krwi podczas stresu informuje układ nerwowy, że należy zmniejszyć ilość i częstotliwość oddechów. Gdy to jednak się zdarzy, mogą wystąpić zawroty głowy. Podwyższony w czasie stresu poziom cukru we krwi wpływa na dodatkowe uwalnianie insuliny. Jeżeli insuliny we krwi znajdzie się zbyt dużo, poziom cukru staje się niski (występuje zjawisko hipoglikemii).

Inaczej w stanie napięcia pracuje układ trawienny – zmniejsza się wydzielanie soków żołądkowych i spowolnieniu ulegają ruchy robaczkowe jelit. Może to doprowadzić do nieżytu żołądka, nudności bądź zaparć. Ponadto wydzielane glikokortykoidy zwiększają kwasowość żołądka, co powodować może nadkwaśność i owrzodzenia. Kortyzol jest „środkiem nadzwyczajnym” produkowanym w wyjątkowych sytuacjach. Kiedy zagrożenie pojawia się każdego dnia, organizm stale produkuje kortyzol, co przyspiesza proces starzenia się. Nasze ciało „zużywa się” jak silnik pracujący stale na wysokich obrotach.

Stres psychologiczny

Psychologiczne reakcje stresowe u człowieka są bardzo złożone, a samo pojęcie „stresu” ma dwa znaczenia. Z jednej strony jako czynniki zewnętrzne, które utrudniają lub uniemożliwiają człowiekowi zaspokojenie potrzeb i wykonanie zamierzonych zadań, stanowiące zagrożenie dla jednostki lub wpływające na obniżenie poczucia własnej wartości ( np. zbyt wysokie wymagania stawiane człowiekowi). Z drugiej strony stresem nazywa się zmiany zachodzące pod wpływem tych czynników przede wszystkim w procesach emocjonalnych i motywacyjnych oraz związane z tym zmiany w sprawności i kierunku działania. Te ostatnie polegają na zastępowaniu dotychczasowego celu jakimś innym. Zmiany stresowe utrzymują się przez pewien czas po ustąpieniu przyczyn , które je wywołały , a bardzo silny i długotrwały stres może doprowadzić do głębokich zmian w osobowości człowieka.

Pojęcie stresu psychologicznego rozumianego jako zmiany w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych (takich jak procesy poznawcze, emocje, motywacja) nawiązuje do pojęcia stresu biologicznego przedstawionego wyżej.

Trzy fazy stresu psychologicznego (wg stopnia natężenia)

Faza mobilizacji – następuje aktywacja procesów psychologicznych np. sprawniej przebiegają procesy spostrzegania i myślenia , reakcje  szybsze i bardziej intensywne , zachowanie zmienia się adekwatnie do sytuacji. Koncentrując się na zadaniach, człowiek próbuje zwalczyć stres, który w tej fazie nie osiąga jeszcze zbyt dużego nasilenia.

Faza rozbrojenia – na skutek przedłużającego się stresu i wzrostu jego natężenia następuje obniżenie poziomu czynności psychicznych, trudno jest skupić uwagę, myśleć logicznie, przewidywać skutki własnego działania. Często pojawia się zahamowanie i schematyzm w działaniu, niekiedy bezradność. Przeżywane emocje wymykają się spod kontroli i człowiek przejawia wyraźne oznaki strachu lub gniewu.

Faza destrukcji – żadna czynność nie jest wykonywana poprawnie , człowiek staje się niezdolny do adekwatnej oceny sytuacji, często gwałtownie obniża się poziom motywacji do działania i radzenia sobie z sytuacją , co może prowadzić do rezygnacji z dalszego działania. W tej fazie ujawniają się niekiedy zachowania takie jak gwałtowne poszukiwanie pomocy,  płacz , ucieczka, agresja skierowana przeciwko innym ludziom lub przedmiotom albo też przeciwko sobie.

Pozytywne skutki stresu

Istota stresu polega na zmianach przystosowujących organizm do wymagań, jakie są mu stawiane . Istotne jest natężenie wymogów stawianych organizmowi – im większe , tym silniejszy powodują stres . Aktywacja organizmu powinna umożliwić mu mobilizację sił do walki ze stresorami i przywrócenie stanu  równowagi w zmienionych warunkach. Jednakże przeciążanie organizmu stanowi zjawisko niekorzystne. Zarówno zbyt niski jak i zbyt wysoki poziom pobudzenia działa niekorzystnie. Stres narastając osiąga swoje apogeum, poziom ten można nazwać optymalnym poziomem stresu i jeśli nadal narasta to wtedy staje się szkodliwy. Punkt w którym stres osiąga poziom optymalny dla danego człowieka, a więc maksymalna tolerancja stresu jako siły konstruktywnej stanowi funkcję rozmaitych czynników biologicznych i psychologicznych. Jak wynika z krzywej Yerkesa- Dodsona wzrost pobudzenia powoduje odwrotny skutek ( spadek efektywności). Dla każdego zadania, zależnie od stopnia jego trudności , istnieje optymalny poziom pobudzenia, przy którym działanie prowadzi do najlepszych rezultatów. Mniejsze pobudzenie jest korzystne przy trudnym , a większe przy łatwym zadaniu.